Witajcie!

Ostatnio przez mój gabinet przewija się ogrom osób, które mają mniejsze lub większe problemy z żelazem i ferrytyną. Z racji tego, że dla wielu osób ten temat jest tzw ” czarną magią” postanowiłam go nieco przybliżyć.

– O co chodzi z tym żelazem?

Mam nadzieję, że dzięki mojemu dzisiejszemu wpisowi wielu z Was znajdzie odpowiedzi na nurtujące pytania związane z tym ważnym elementem organizmu. Zapraszam Was w takim razie na małą podróż wgłąb procesów biochemicznych, które zachodzą w organizmie.

Żelazo

Średnio żelazo stanowi około 3-4 gramy masy naszego ciała. Tylko tyle i aż tyle. Co ważne, jego atomy są bardzo nierównomiernie rozmieszczone po organizmie.

Jak wiadomo głównym nośnikiem żelaza jest hemoglobina, która gromadzi około 67% jego całkowitej zawartości. Drugim z kolei ilościowym magazynem żelaza jest ferrytyna – która skupia w swoich cząsteczkach około 27% żelaza. Śladowe ilości żelaza znajdują się również w mioglobinie czyli białku mięśni – średnio około 4%.

Fakty dotyczące żelaza w organizmie człowieka:

• Dorosły mężczyzna potrzebuje około 1mg żelaza na dobę.
• Kobieta przed menopauzą potrzebuje około 1,5 mg żelaza na dobę.
• Zdrowy człowiek jest w stanie przyswoić jedynie 5% żelaza niehemowego – z pokarmów roślinnych.
• Żelazo zawarte w hemie (produktach odzwierzęcych) przyswaja się w ilości 20-25%. Przy czym gotowanie żywności w tym przypadku sprzyja uwalnianiu żelaza i podwyższa jego przyswajalność.
• Żelazo na drugim stopniu utlenienia jest wchłaniane w górnej części jelita cienkiego- głównie w dwunastnicy.
• Utrzymaniu drugiego stopnia utlenienia żelaza zanim dostanie się ono do dwunastnicy sprzyja niskie pH żołądka oraz obecność kwasu askorbinowego.
• Alkohol zwiększa wchłanianie żelaza.

Poszczególne komórki organizmu pobierają żelazo w okresie spoczynkowym zgodnie z potrzebą natomiast w czasie mitozy czyli podziałów komórkowych, (które np. zachodzą nieustannie w mieszkach włosowych) pobór i zapotrzebowanie na żelazo rośnie około dwukrotnie.

Ferrytyna

Ferrytyna to białko magazynujące żelazo. Jedna cząsteczka ferrytyny może związać uwaga nawet 4500 atomów żelaza – średnio jednak wiąże około 3000. Gdy w organizmie mamy do czynienia z niską ilością żelaza to właśnie ferrytyna jest jego największym magazynem i z jej rezerwuaru organizm próbuje uzupełnić bieżące braki.

Wchłanianie i wydalanie żelaza

Mechanizm regulacji wchłaniania i wydalania żelaza jest mało znany. Za utrzymanie żelaza na odpowiednim stopniu utlenienia podczas spożywania go z pokarmu odpowiada niskie pH kwasu solnego w żołądku oraz witamina C. Głównym miejscem wchłaniania żelaza w organizmie co ciekawe jest jelito cienkie, a dokładniej dwunastnica. Sok trzustkowy zobojętnia kwas solny dzięki czemu dochodzi do utlenienia żelaza ze stopnia drugiego na trzeci. Wchłanianie żelaza zachodzi dokładnie w błonie śluzowej jelita – tam łączy się ono z ferrytyną. Z ferrytyny trafia do osocza i dalej jest transportowane do odpowiednich części organizmu.

Nie ma żadnej bariery we wchłanianiu żelaza ze światła jelita do nabłonka jelitowego. Jego ilość zależy tylko od podaży w spożytym pokarmie. Bariera pojawia się natomiast na granicy jelita i krwi – przy niedoborach jego wchłanianie wzrasta – przy nadmiarze wchłanianie żelaza jest blokowane, a nadmiar wydalany jest wraz z łuszczącymi się komórkami nabłonka jelitowego. Nadmiar żelaza oprócz drogą jelitową może być również wydalany poprzez rogowaciejący naskórek. Znikome ilości żelaza są wydalane przez nerki.Drugim miejscem wchłaniania żelaza jest wątroba. Tylko w przypadku podawania żelaza poza jelitowo to właśnie w wątrobie zostanie ono związane z ferrytyną.

W przypadku nadmiernej ilości i podaży żelazo kumuluje się w ferrytynie, a jeśli ta jest już nim wysycona magazynuje się jeszcze w hemosyderynie. W ekstremalnych przypadkach nadmiaru żelaza może dojść do rozwinięcia zespołu chorobowego tzw. hemochromatozy.

Hemochromatoza

Przez długi okres hemochromatoza przebiega bezobjawowo – prowadzi jednak do wytwarzania toksycznych wolnych rodników w organizmie.

Niedobór żelaza

Niedobór żelaza przebiega dwuetapowo.

W pierwszym etapie niedobór żelaza nie daje objawów klinicznych – doprowadza on jedynie do wyczerpania zapasów tkankowych. Dopiero w drugim etapie maleje ilość hemoglobiny i rozwija się anemia (niedokrwistość).

Co ważne. Niedobór żelaza z przyczyn fizjologicznych jest zjawiskiem rzadkim! W większości przypadków jest objawem choroby.

Za zmniejszenie wchłaniania żelaza w organizmie odpowiedzialne są:

• Niedobór kwasu solnego w żołądku (niedokwasowość)
• Brak kwasu solnego w żołądku (bezkwasowość, achlorhydria) zmniejszają radykalnie wchłanianie żelaza.
• Leki obniżające kwasowość żołądka również zmniejszają pH i wchłanianie żelaza.
• Substancje tworzące nierozpuszczalne kompleksy z żelazem: szczawiany,tanina, heksaforan inozytolu, fosforany.
• Szpinak zawiera nieprzyswajalne żelazo w formie niedysocjującego kompleksu heksafosforanu inozytolu.

Dodatkowo odpowiedzialne za niedobory żelaza mogą być:

• Ostre krwotoki
• Przewlekłe krwotoki
• Wzrost
• Ciąża i laktacja

Jak widać wchłanianie żelaza jest nie do końca poznanym i mało wydajnym procesem . Niestety narazić się na utratę tego pierwiastka jest bardzo łatwo. Wystarczy niepełnowartościowa dieta i krwawienie miesięczne (w przypadku kobiet wcale nie musi być ono obfite). Dlatego wszystkie osoby, które mają niski poziom żelaza i ferrytyny powinny stale zwracać uwagę na to co jedzą – powinny spożywać duże ilości produktów odzwierzęcych oraz powinny stale kontrolować parametry żelaza i ferrytyny w organizmie. Wszyscy powinniśmy regularnie sprawdzać poziom żelaza i ferrytyny w celu profilaktycznym.

 

Wpis został stworzony na podstawie książki:
prof. E. Bańkowski „Biochemia. Podręcznik dla studentów uczelni medycznych” Wydanie 2.